पंतप्रधान डॉक्टोरल संशोधन फेलोशिप योजना
परिचय:
प्रथमदृष्टया पाहता, पंतप्रधानांची डॉक्टोरल संशोधन फेलोशिप ही विज्ञान आणि अभियांत्रिकी संशोधन मंडळ (SERB), विज्ञान आणि तंत्रज्ञान विभाग, भारत सरकारची एक अत्यंत प्रतिष्ठित योजना आहे. विशेष म्हणजे, ही योजना विद्यापीठ संशोधनाची दिशाभूल टाळून त्याला औद्योगिक गरजांशी जोडण्याचा प्रयत्न करते.
उद्दिष्ट:
या योजनेचा मुख्य उद्देश म्हणजे, तरुण, प्रतिभावान, उत्साही आणि परिणामाभिमुख संशोधकांना उद्योग-सुसंगत संशोधन करण्यासाठी प्रोत्साहन देणे. विशेषतः, उत्कृष्ट शैक्षणिक संस्थांबरोबर भागीदारी करून औद्योगिक गरजांनुसार संशोधनाला चालना देणे हे या योजनेचे प्रमुख ध्येय आहे.
महत्त्वाची बाब म्हणजे, ही योजना उद्योगाच्या नाविन्यपूर्ण क्षमतेचा उपयोग करून संशोधनाला प्रत्यक्ष आर्थिक परिणाम (जसे की पेटंट, परवाने, नवीन उत्पादने आणि प्रक्रिया) साधण्यासाठी संधी उपलब्ध करून देते.
फेलोशिपची वैशिष्ट्ये
दरवर्षी, या योजनेअंतर्गत १०० संशोधकांना भारतातील नामवंत तंत्रज्ञान व संशोधन संस्थांमध्ये पीएच.डी. करण्यासाठी संधी दिली जाते.
२०१३ साली या योजनेचा पहिला ताफा सुरू झाला.
फेडरेशन ऑफ इंडियन चेंबर्स ऑफ कॉमर्स अँड इंडस्ट्री (FICCI) ही संस्था SERBच्या वतीने ही योजना राबवते.
उद्दिष्टे
प्रथम, भारतातील युवा आणि प्रतिभावान पीएच.डी. संशोधकांना विज्ञान, तंत्रज्ञान, अभियांत्रिकी, कृषी आणि वैद्यकीय क्षेत्रांमध्ये उद्योग-सुसंगत संशोधनासाठी प्रेरित करणे.
दुसरे म्हणजे, उद्योग आणि शैक्षणिक संस्थांमध्ये सहकार्य वाढवून संशोधन आणि विकासाला गती देणे.
शेवटी, औद्योगिकदृष्ट्या महत्त्वाच्या विषयांवर संशोधनास चालना देणे.
फेलोशिपचे मुख्य वैशिष्ट्य
उल्लेखनीय बाब म्हणजे, या फेलोशिपमधून केवळ आकर्षक शिष्यवृत्तीच दिली जात नाही, तर निवड झालेल्या फेलोंना राष्ट्रीय आणि आंतरराष्ट्रीय पातळीवर अनुभव मिळवण्याची संधी दिली जाते.
याशिवाय, वार्षिक पुनरावलोकन बैठकीद्वारे उद्योग आणि शैक्षणिक क्षेत्रातील तज्ज्ञांकडून मार्गदर्शन केले जाते.
तसेच, विशिष्ट वेळांवर तज्ज्ञ संस्थांच्या साहाय्याने मार्गदर्शन सत्रांचे आयोजनही केले जाते.
कालावधी
या योजनेअंतर्गत शिष्यवृत्ती कमाल चार वर्षांसाठी दिली जाते.
फायदे
योजनेअंतर्गत, पूर्णवेळ पीएच.डी. संशोधकांना JRF/SRF यांच्यापेक्षा दुप्पट शिष्यवृत्ती दिली जाते.
दरवर्षी १०० नवीन शिष्यवृत्ती दिल्या जातात.
यामध्ये शिष्यवृत्तीचा अर्धा हिस्सा सरकारकडून आणि उर्वरित अर्धा भाग सहकार्य करणाऱ्या कंपनीकडून दिला जातो.
संबंधित कंपनी केवळ आर्थिक मदतच करत नाही, तर संशोधनात प्रत्यक्ष सहभाग घेते.
पात्रता निकष
अर्जदार हा भारतीय नागरिक असावा.
अर्जदार हा कोणत्याही मान्यताप्राप्त भारतीय विद्यापीठ/संस्था/संशोधन प्रयोगशाळेत पूर्णवेळ पीएच.डी. संशोधक असावा.
पीएच.डी. मध्ये प्रवेशाची तारीख अर्ज सादर करण्याच्या तारखेपासून १४ महिन्यांपेक्षा जुनी नसावी.
उद्योग क्षेत्रातील भागीदार असावा, जो आर्थिक सहाय्य तसेच मार्गदर्शन देण्यास तयार असेल.
संशोधनाचा विषय नाविन्यपूर्ण, औद्योगिकदृष्ट्या उपयुक्त व व्यवहार्य असावा.
निवड झाल्यास, अर्जदाराने प्रकल्प कालावधीदरम्यान उद्योग भागीदारासोबत काम करण्यास तयार असले पाहिजे.
निवडीनंतर कोणतीही इतर शिष्यवृत्ती घेता येणार नाही.
अर्ज प्रक्रिया
ऑनलाईन अर्ज प्रक्रिया:
पाऊल १: विद्यार्थी म्हणून नोंदणी करा –
www.primeministerfellowshipscheme.in किंवा
www.serbficci-iirrada.inपाऊल २: मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार अर्ज तयार करा आणि वेबसाईटवरून सादर करा.
पाऊल ३: Call for Proposal आणि Document Checklist डाउनलोड करा.
पाऊल ४: एखाद्या कंपनीसोबत सहकार्य करून आवश्यक सहमतीपत्रे घ्या (कंपनी आणि यजमान संस्थेकडून).
पाऊल ५: सर्व कागदपत्रांची डिजिटल प्रत तयार करा.
पाऊल ६: ऑनलाईन अर्ज भरा (फॉर्म डाउनलोड करता येणार नाही, नेट कनेक्शन आवश्यक आहे).
पाऊल ७: अर्ज सादर करा.
महत्त्वाची सूचना: CII / FICCI कडे कोणताही कागदपत्राचा छापील (physical) अर्ज पाठवू नका.
निवड निकष
संशोधन प्रकल्प नाविन्यपूर्ण आणि वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून महत्वाचा असावा.
प्रकल्पात व्यवसायिक वापराची क्षमता असावी.
अर्जदार, शैक्षणिक मार्गदर्शक आणि उद्योग मार्गदर्शक यांचा अनुभव आणि पार्श्वभूमी भक्कम असावी.
आवश्यक कागदपत्रे
पासपोर्ट साईझ छायाचित्र
पीएच.डी. नोंदणी प्रमाणपत्र
१०वी, १२वी, पदवी व पदव्युत्तर प्रमाणपत्रे
इतर शैक्षणिक प्रमाणपत्रे (लागू असल्यास)
यजमान संस्थेची माहिती
मार्गदर्शकाचा बायोडेटा (३ पानांपेक्षा जास्त नसावा)
कंपनीचा लोगोसहित प्रोफाईल
उद्योग मार्गदर्शकाचा बायोडेटा (३ पानांपेक्षा जास्त नसावा)
संशोधन मार्गदर्शक आणि संस्थेच्या प्रमुखाची सहमती
उद्योग भागीदाराकडून सहमतीपत्र
उद्योग भागीदाराकडून संशोधन विषय व अंमलबजावणीबाबतचे पत्र
संशोधन सारांश (Synopsis)
प्रकाशित लेख (Publications)
इतर आवश्यक कागदपत्रे
तथापि, अधिकृत वेबसाईटवर वेळोवेळी तपासून घेणे अत्यंत आवश्यक आहे कारण काही बाबी बदलू शकतात.
