राष्ट्रीय मधुमाशी पालन आणि मध उत्पादन मिशन

18

Oct

राष्ट्रीय मधुमाशी पालन आणि मध उत्पादन मिशन

राष्ट्रीय मधुमाशी पालन आणि मध उत्पादन मिशन (National Beekeeping and Honey Mission - NBHM) 🐝🌸
शेतकऱ्यांसाठी उत्पन्नवाढ, रोजगार निर्मिती आणि शाश्वत शेतीकडे वाटचाल करणारी अग्रगण्य योजना

🌼 योजनेचा उद्देश (Main Objectives)

राष्ट्रीय मधुमाशी पालन मिशन (NBHM) हे भारत सरकारचे महत्त्वाकांक्षी उपक्रम आहे ज्याचा उद्देश देशातील मधुमाशी पालन उद्योगाचा सर्वांगीण विकास, शेतकऱ्यांचे उत्पन्न वाढवणे, ग्रामीण भागात रोजगार निर्माण करणे आणि कृषी उत्पादनक्षमता वाढवणे हा आहे.

या योजनेची प्रमुख उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे आहेत:
a) मधुमाशी पालन उद्योगाचा सर्वांगीण विकास करून शेती व गैर-शेती कुटुंबांना रोजगार आणि उत्पन्नाचे साधन उपलब्ध करणे.
b) दर्जेदार मधमाशी स्टॉक निर्माण करण्यासाठी आवश्यक पायाभूत सुविधा, रोग निदान प्रयोगशाळा, एकात्मिक मधुमाशी विकास केंद्रे (IBDCs), उत्कृष्टता केंद्रे (CoEs), मध प्रक्रिया संयंत्रे, साठवण सुविधा आणि विपणन केंद्रे उभारणे.
c) प्रादेशिक व जिल्हास्तरावर अत्याधुनिक गुणवत्ता नियंत्रण प्रयोगशाळा स्थापन करणे.
d) मध आणि इतर मधमाशी उत्पादने यांचा स्त्रोत शोधता येण्यासाठी ब्लॉकचेन/ट्रेसिबिलिटी प्रणाली तयार करणे आणि मधुमाशी पालनासाठी IT साधनांचा वापर वाढवणे.
e) देशभरात हनी कॉरिडॉर विकसित करणे.
f) कृषी उद्योजक व अ‍ॅग्रो-स्टार्टअप्सना मधुमाशी पालन क्षेत्रात प्रोत्साहन देणे.
g) मधुमाशी पालन उद्योगात नवीन तंत्रज्ञान व कौशल्य विकास वाढवणे.
h) महिला सक्षमीकरणाला चालना देणे.
i) मध, बी वॅक्स, प्रोपोलिस, रॉयल जेली, बी पोलन, बी व्हेनम यांसारखी उच्च मूल्य उत्पादने तयार करून देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारात निर्यात वाढवणे.
j) SHG, FPOs, सहकारी संस्था आदींच्या माध्यमातून संघटित चौकट तयार करून मधपालकांना बळकटी देणे.

🍯 योजनेचे फायदे (Benefits of NBHM Scheme)

1️⃣ परागीकरणामुळे फळे, भाज्या, डाळी, तेलबिया इत्यादी पिकांचे उत्पादन आणि गुणवत्ता वाढते.
2️⃣ कृषी आणि पर्यावरणाचा शाश्वत विकास साधता येतो.
3️⃣ जैवविविधतेचे संरक्षण होते.
4️⃣ मध व इतर मधमाशी उत्पादने तयार करून शेतकरी, मधपालक आणि भूमिहीन कामगारांचे उत्पन्न वाढते.
5️⃣ ग्रामीण भागात रोजगाराच्या नवीन संधी निर्माण होतात.
6️⃣ शेतकऱ्यांसाठी स्थिर उपजीविकेचे साधन उपलब्ध होते.
7️⃣ निरोगी समाज आणि समृद्ध भारताच्या निर्मितीस हातभार लागतो.
8️⃣ वैज्ञानिक पद्धतीने मधुमाशी पालन केल्यास वैयक्तिक आणि राष्ट्रीय प्रगती साधता येते.

👩‍🌾 पात्रता (Eligibility)

या योजनेसाठी कोणतीही व्यक्ती अर्ज करू शकते — शेतकरी, सहकारी संस्था, स्वयंसेवी संस्था, FPOs, SHGs, तसेच स्टार्टअप उद्योजक.

📝 अर्ज प्रक्रिया (Application Process - Offline)

पायरी 1: सर्व घटक प्रकल्पाधारित आहेत (प्रशिक्षण / सेमिनार / अभ्यास भेट वगळता).
पायरी 2: NDDB, NAFED, TRIFED, SFAC, ICAR, CAU, SAU इत्यादी संस्था थेट राष्ट्रीय मधमाशी मंडळाकडे (National Bee Board) प्रकल्प सादर करतील.
पायरी 3: राज्य कृषी / बागायती विभाग किंवा सदस्य संस्था राज्यस्तरीय समितीद्वारे (SLSC) प्रकल्प सादर करू शकतात.
पायरी 4: प्रकल्पांचे परीक्षण व मूल्यांकन मंडळाकडून करून PAC समितीकडे सादर केले जाईल.
पायरी 5: रु. 1 कोटीपर्यंतचे प्रकल्प बागायती आयुक्तांच्या अध्यक्षतेखालील PAC मंजूर करेल.
पायरी 6: रु. 5 कोटींपेक्षा जास्त प्रकल्प कृषी सचिवांच्या अध्यक्षतेखालील PA&MC समिती मंजूर करेल.
पायरी 7: प्रकल्प मंजूर झाल्यावर अर्जदाराने Madhukranti Portal वर नोंदणी करावी आणि जमिनीचे तपशील, साइट लेआउट प्लॅन इ. सादर करावे.
पायरी 8: संपूर्ण DPR (Detailed Project Report) सादर करावा.
पायरी 9: सहकारी संस्था / संघ / कंपनी यांनी आजीवन सदस्यत्वासाठी अर्ज करावा.