परंपरागत कृषी विकास योजना (PKVY) – तपशील (सातत्यपूर्ण वाक्यरचनेत)
परंपरागत कृषी विकास योजना (PKVY) ही सेंद्रिय शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि समर्थन करण्यासाठी राबवली जाते. या योजनेमुळे मातीच्या आरोग्यात लक्षणीय सुधारणा होते. या योजनेद्वारे “PGS-India” म्हणजेच Participatory Guarantee System या सेंद्रिय प्रमाणपत्र पद्धतीचा अवलंब केला जातो. ही प्रणाली परस्पर विश्वासावर आधारित असून, स्थानिक स्तरावर उपयुक्त आहे. प्रमाणपत्र प्रक्रियेमध्ये उत्पादक व ग्राहकांचा सक्रीय सहभाग असतो. “PGS-India” ही पद्धत पारंपरिक “तृतीय पक्ष प्रमाणपत्र” प्रणालीच्या बाहेर कार्य करते.
या योजनेअंतर्गत केंद्र आणि राज्य सरकार यांच्यामध्ये निधीचे प्रमाण 60:40 आहे. ईशान्य आणि हिमालयीन राज्यांसाठी हे प्रमाण 90:10 (केंद्र:राज्य) इतके आहे. केंद्रशासित प्रदेशांमध्ये 100% निधी केंद्र सरकारकडून दिला जातो. 2025-26 पर्यंत 6,00,000 हेक्टर अतिरिक्त क्षेत्र सेंद्रिय शेतीखाली आणण्याचे उद्दिष्ट यामध्ये आहे.
या योजनेचा मुख्य हेतू म्हणजे पर्यावरणपूरक आणि कमी खर्चिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून रसायन आणि कीटकनाशकांच्या अवशेषांशिवाय अन्नधान्य उत्पादन करणे.
PKVY द्वारे सेंद्रिय शेतीला प्रोत्साहन देण्यासाठी पुढील महत्त्वाच्या क्षेत्रांवर भर दिला जातो:
नैसर्गिक संसाधनाधारित, हवामान सुसंगत आणि शाश्वत शेती पद्धतींचा प्रसार केला जातो.
मातीची सुपीकता टिकवणे आणि वाढवणे, नैसर्गिक संसाधनांचे जतन करणे आणि शेतातील पोषणद्रव्यांचे पुनर्वापर सुनिश्चित केले जाते.
शेतकऱ्यांचा बाह्य साधनांवरील अवलंब कमी करण्याचा प्रयत्न केला जातो.
समाकलित सेंद्रिय शेती व्यवस्थेमुळे शेतकऱ्यांचा शेतीवरील खर्च कमी होतो आणि एकक क्षेत्रामागे त्यांचे निव्वळ उत्पन्न वाढते.
मानवी उपभोगासाठी रासायनमुक्त आणि पोषक अन्नाचे शाश्वत उत्पादन केले जाते.
पर्यावरणाला घातक असलेल्या अजैविक रसायनांपासून संरक्षण केले जाते.
पारंपरिक, पर्यावरणपूरक, कमी खर्चिक व शेतकरी अनुकूल तंत्रज्ञानाचा अवलंब केला जातो.
शेतकऱ्यांचे स्वतःचे क्लस्टर व गट तयार करून त्यांना उत्पादन, प्रक्रिया, मूल्यवर्धन आणि प्रमाणपत्र व्यवस्थापनासाठी सक्षम बनवले जाते.
स्थानिक आणि राष्ट्रीय बाजारांशी थेट संबंध निर्माण करून शेतकऱ्यांना उद्योजक बनवले जाते.
भारतातील सार्वजनिक कृषी संशोधन संस्थांमधील तज्ज्ञांची मदत घेऊन तांत्रिक सहाय्य दिले जाते.
फायदे:
या योजनेमुळे सेंद्रिय शेतीला चालना मिळते. त्यामुळे मातीच्या आरोग्यात सुधारणा होते. रासायनमुक्त आणि पोषणमूल्य असलेले शेती उत्पादन शाश्वत पद्धतीने तयार करता येते. शेतकऱ्यांना स्थानिक व राष्ट्रीय बाजारांशी थेट जोडले जाते. क्लस्टर व गट तयार करून त्यांना उत्पादन व प्रक्रिया व्यवस्थापनात स्वयंपूर्ण बनवले जाते.
पात्रता:
सर्व शेतकरी व संस्था या योजनेसाठी अर्ज करू शकतात. मात्र, अधिकतम जमीनधारणा 2 हेक्टर असणे आवश्यक आहे.
अपात्रता:
2 हेक्टरपेक्षा अधिक जमीन असलेले शेतकरी या योजनेसाठी पात्र नाहीत.
अर्ज प्रक्रिया (Offline):
पायरी 01: इच्छुक अर्जदारांनी त्यांच्या राज्यातील प्रादेशिक परिषदमध्ये संपर्क साधावा.
पायरी 02: प्रादेशिक परिषद सर्व अर्ज गोळा करून वार्षिक कृती आराखडा तयार करतात.
पायरी 03: तयार केलेला वार्षिक कृती आराखडा कृषी आणि शेतकरी कल्याण मंत्रालयाकडे सादर केला जातो.
पायरी 04: केंद्र सरकारकडून राज्यांना निधी वितरित केला जातो.
पायरी 05: राज्य सरकार प्रादेशिक परिषदामार्फत शेतकऱ्यांना निधी वितरित करते.
आवश्यक कागदपत्रे:
आधार क्रमांक
जमीनधारक कागदपत्रे
जातीचा दाखला (फक्त SC/ST/OBC साठी)
फोन क्रमांक
बँक तपशील
पासपोर्ट साईझ छायाचित्र
DPR (प्रकल्प अहवाल)
नोंद: वरील कागदपत्रांची गरज राज्य व हस्तक्षेपाच्या स्वरूपानुसार वेगळी असू शकते. त्यामुळे नेहमी स्थानिक प्राधिकरणाकडे अचूक माहिती घ्यावी.
