🌟 प्रधानमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम (PMEGP)
परिचय
सर्वप्रथम, ऑगस्ट 2008 मध्ये सुरू करण्यात आलेला प्रधानमंत्री रोजगार निर्मिती कार्यक्रम (PMEGP) हा एक क्रेडिट-लिंक्ड सबसिडी योजना आहे. ही योजना सूक्ष्म, लघु आणि मध्यम उद्योग मंत्रालयाच्या (MSME) अधिपत्याखाली राबविली जाते.
या योजनेचा प्रमुख उद्देश म्हणजे ग्रामीण तसेच शहरी भागात कृषीबाह्य क्षेत्रात सूक्ष्म उद्योग उभारून रोजगार निर्मिती करणे. तसेच, या योजनेला 15व्या वित्त आयोगाच्या कालावधीसाठी (2021-22 ते 2025-26) पुढे सुरू ठेवण्यास मान्यता देण्यात आली आहे.
याशिवाय, PMEGP योजना ही प्रधानमंत्री रोजगार योजना (PMRY) आणि ग्रामीण रोजगार निर्मिती कार्यक्रम (REGP) या दोन जुन्या योजनांचे एकत्रीकरण करून तयार करण्यात आली आहे.
महत्त्वाचे म्हणजे, या योजनेसाठी एकूण ₹13,554.42 कोटी इतका निधी मंजूर करण्यात आला असून, या कालावधीत सुमारे 4,00,000 प्रकल्प उभारले जाणार आहेत, ज्यातून सुमारे 30,00,000 रोजगार निर्मिती (प्रत्येकी 8 व्यक्ती प्रति युनिट) अपेक्षित आहे. त्याचप्रमाणे, दरवर्षी 1,000 युनिट्सचे अपग्रेडेशन करण्यात येईल.
🎯 उद्दिष्टे
PMEGP योजनेची उद्दिष्टे पुढीलप्रमाणे आहेत —
-
नवीन स्वयंरोजगार प्रकल्प/सूक्ष्म उद्योग स्थापन करून ग्रामीण व शहरी भागात रोजगार निर्मिती करणे.
-
परंपरागत कारागीर व ग्रामीण तसेच शहरी बेरोजगार युवकांना एकत्र आणून, त्यांच्या स्वतःच्या ठिकाणी रोजगाराच्या संधी उपलब्ध करून देणे.
-
सतत व शाश्वत रोजगार निर्मिती करून ग्रामीण भागातील तरुणांचे शहरांकडे होणारे स्थलांतर कमी करणे.
-
कामगार आणि कारागिरांच्या उत्पन्नक्षमतेत वाढ करून देशाच्या रोजगार वृद्धी दरात भर घालणे.
🏢 अंमलबजावणी यंत्रणा
सर्वप्रथम, राष्ट्रीय स्तरावर ही योजना खादी आणि ग्रामोद्योग आयोग (KVIC) मार्फत राबविली जाते. KVIC हे MSME मंत्रालयाच्या अधिपत्याखालील वैधानिक संस्थान असून, ही एक मुख्य नोडल एजन्सी आहे.
तसेच, राज्य स्तरावर, ही योजना पुढील संस्थांद्वारे राबविली जाते —
-
KVIC ची राज्य कार्यालये
-
राज्य खादी व ग्रामोद्योग मंडळे (KVIBs)
-
जिल्हा उद्योग केंद्रे (DICs)
-
नारळ बोर्ड (Coir Board – कोयर संबंधित क्रियांसाठी)
-
बँका
याशिवाय, केंद्र किंवा राज्य सरकारला आवश्यक वाटल्यास इतर संस्थांनाही या अंमलबजावणीत सहभागी केले जाऊ शकते.
💰 लाभ
PMEGP अंतर्गत निधी खालील दोन प्रमुख घटकांखाली वितरित केला जातो —
1. मार्जिन मनी अनुदान (Margin Money Subsidy)
-
दरवर्षीच्या वार्षिक अर्थसंकल्पीय अंदाजानुसार नवीन सूक्ष्म उद्योग उभारण्यासाठी अनुदान वितरित केले जाते.
-
तसेच, दरवर्षी ₹100 कोटी (किंवा संबंधित प्राधिकरणाने ठरविलेल्या रकमेप्रमाणे) निधी विद्यमान PMEGP/REGP/MUDRA युनिट्सच्या अपग्रेडेशनसाठी राखीव ठेवला जातो.
2. बॅकवर्ड आणि फॉरवर्ड लिंकजे
एकूण अर्थसंकल्पीय वाटपाच्या 5% निधीचा वापर जागरूकता शिबिरे, कार्यशाळा, प्रदर्शन, बँकर्स मीटिंग, प्रशिक्षण कार्यक्रम (EDP), मूल्यांकन, पुरस्कार, IT पायाभूत सुविधा, कॉल सेंटर, PMU, इत्यादी उपक्रमांसाठी केला जातो.
📊 PMEGP अंतर्गत सहाय्याचे स्तर
(A) नवीन उद्योग स्थापनासाठी
| श्रेणी | लाभार्थ्याचे योगदान | अनुदान दर (शहरी भाग) | अनुदान दर (ग्रामीण भाग) |
|---|---|---|---|
| सामान्य श्रेणी | प्रकल्प खर्चाचे 10% | 15% | 25% |
| विशेष श्रेणी (SC/ST/OBC/महिला/माजी सैनिक/अपंग/NER/हिल व बॉर्डर क्षेत्रे) | प्रकल्प खर्चाचे 5% | 25% | 35% |
💡 टीप:
उत्पादन क्षेत्रासाठी प्रकल्पाची कमाल किंमत ₹50 लाखांपर्यंत आणि सेवा/व्यवसाय क्षेत्रासाठी ₹20 लाखांपर्यंत अनुदानासाठी पात्र आहे.
उर्वरित रक्कम बँका पुरवतील.
(B) विद्यमान युनिट्सच्या अपग्रेडेशनसाठी दुसरे कर्ज
| श्रेणी | लाभार्थ्याचे योगदान | अनुदान दर | विशेष दर (NER व हिल स्टेट्स) |
|---|---|---|---|
| सर्व श्रेणी | 10% | 15% | 20% |
💡 टीप:
उत्पादन क्षेत्रासाठी अपग्रेडेशनची कमाल किंमत ₹10 कोटी असून, कमाल अनुदान ₹15 लाख (NER व हिल स्टेट्ससाठी ₹20 लाख).
सेवा/व्यवसाय क्षेत्रासाठी अपग्रेडेशनची कमाल किंमत ₹25 लाख असून, कमाल अनुदान ₹3.75 लाख (NER व हिल स्टेट्ससाठी ₹5 लाख).
👥 पात्रता
नवीन उद्योगांसाठी:
-
अर्जदाराचे वय 18 वर्षांपेक्षा अधिक असावे.
-
उत्पन्नाची मर्यादा नाही.
-
उत्पादन क्षेत्रातील ₹10 लाखांवरील आणि सेवा क्षेत्रातील ₹5 लाखांवरील प्रकल्पांसाठी किमान आठवी उत्तीर्ण आवश्यक.
-
केवळ नवीन प्रकल्पांना या योजनेचा लाभ.
-
आधीच शासकीय अनुदान घेतलेल्या युनिट्स पात्र नाहीत.
अपग्रेडेशनसाठी:
-
पहिल्या कर्जाचा कालावधी (3 वर्ष) पूर्ण झालेला असावा.
-
पहिले कर्ज यशस्वीरित्या परतफेडलेले असावे.
-
युनिट नफा देणारे आणि विस्तारक्षम असावे.
🧾 आरक्षण / प्राधान्य
नैसर्गिक आपत्तीग्रस्त भागातील नागरिकांना विशेष प्राधान्य दिले जाईल (आपत्ती व्यवस्थापन कायदा, 2005 च्या कलम 2(d) नुसार).
🚫 अपात्रता व निषिद्ध क्रिया
-
आधीच PMRY/REGP किंवा इतर शासकीय योजनेचा लाभ घेतलेल्या युनिट्स पात्र नाहीत.
-
एका कुटुंबातील केवळ एक व्यक्ती या योजनेसाठी अर्ज करू शकतो.
-
मांस प्रक्रिया, तंबाखू उत्पादन, मद्यविक्री, हॉटेल/ढाबा विक्री केंद्र, वगैरे व्यवसायांना परवानगी नाही.
-
मात्र, मूल्यवर्धनात्मक क्रिया (जसे की फुलशेती, बागायती उत्पादन प्रक्रिया) परवानगीयोग्य आहेत.
-
पर्यावरणीय किंवा सामाजिक कारणांमुळे स्थानिक प्रशासनाने बंदी घातलेल्या व्यवसायांना परवानगी दिली जाणार नाही.
🖥️ अर्ज प्रक्रिया
1️⃣ नवीन युनिटसाठी
-
अधिकृत संकेतस्थळावर भेट द्या: https://www.kviconline.gov.in/pmegpeportal/pmegphome/index.jsp
-
“Application For New Unit” वर क्लिक करा.
-
आवश्यक माहिती भरून अर्ज जतन करा.
-
पुढील पानावर आवश्यक कागदपत्रे अपलोड करून अंतिम सबमिशन करा.
2️⃣ विद्यमान युनिट्ससाठी (दुसरे कर्ज)
-
त्याच संकेतस्थळावर “Application For Existing Units (2nd Loan)” वर क्लिक करा.
-
पूर्ण फॉर्म भरून आवश्यक कागदपत्रे जोडून सबमिट करा.
3️⃣ नोंदणीकृत अर्जदार लॉगिन
Login Portal वर जाऊन User ID व पासवर्ड टाकून लॉगिन करा.
📑 आवश्यक कागदपत्रे
-
जातीचा दाखला
-
विशेष श्रेणी प्रमाणपत्र (लागू असल्यास)
-
ग्रामीण भागाचा दाखला
-
प्रकल्प अहवाल
-
शिक्षण / कौशल्य प्रशिक्षण प्रमाणपत्र
-
अन्य आवश्यक दस्तऐवज
हा कार्यक्रम केवळ आर्थिक साहाय्यच नव्हे तर स्वावलंबन, रोजगारनिर्मिती आणि ग्रामीण विकासाचा मार्ग मोकळा करणारा एक महत्त्वपूर्ण उपक्रम आहे.