प्रधानमंत्री ग्रामीण सडक योजना

प्रधानमंत्री ग्रामीण सडक योजना

तपशील

ग्रामीण भागांना संपूर्ण ऋतूंमध्ये वाहतुकीसाठी सक्षम रस्ते जोडणी देण्यासाठी भारत सरकारने प्रधानमंत्री ग्रामीण सडक योजना (PMGSY-I) ही योजना २५ डिसेंबर २००० रोजी सुरू केली. या योजनेचा उद्देश होता की २००१ च्या जनगणनेनुसार, गावे जिथे अजून रस्ते पोहोचलेले नाहीत अशा ठिकाणी –

• माळरान भागात ५०० लोकसंख्येपर्यंत,

• आणि विशेष राज्यांमध्ये (ईशान्य भारतातील राज्ये, जम्मू आणि काश्मीर, हिमाचल प्रदेश, उत्तराखंड), वाळवंट विकास कार्यक्रमांतर्गत ओळखलेले वाळवंटी भाग आणि ८८ मागास जिल्हे
  याठिकाणी सर्व ऋतूंमध्ये वापरता येईल अशा रस्त्यांनी जोडणी करणे.

८ डिसेंबर २०२१ पर्यंत, ६,८०,०४० किलोमीटर रस्त्यांची बांधणी PMGSY अंतर्गत विविध टप्प्यांमध्ये पूर्ण झाली आहे. या योजनेचा मुख्य उद्देश आहे ग्रामीण भागात टिकाऊ, सर्व ऋतूंमध्ये चालणारे रस्ते तयार करणे. कोणत्या वस्त्यांना रस्ता दिला जावा हे स्थानिक पंचायत राज संस्था आणि लोकप्रतिनिधी ठरवतात.

ही योजना २०१५-१६ पर्यंत संपूर्ण केंद्र पुरस्कृत होती. त्यानंतर केंद्र आणि राज्य यांच्यात निधीचे वाटप करण्यात आले.

• ईशान्य व हिमालयीन राज्यांमध्ये (जम्मू आणि काश्मीर, उत्तराखंड, हिमाचल प्रदेश):

  • केंद्र सरकार: ९०%,

  • राज्य सरकार: १०%

• इतर राज्यांमध्ये:

  • केंद्र सरकार: ६०%,

  • राज्य सरकार: ४०%

---

PMGSY योजनेच्या वैशिष्ट्यपूर्ण बाबी:

1. योग्य विकेंद्रीत नियोजन.

2. रस्त्यांचे बांधकाम इंडियन रोड काँग्रेस आणि ग्रामीण रस्ते मार्गदर्शक तत्वांनुसार.

3. ३ स्तरांतील गुणवत्ता व्यवस्थापन प्रणाली.

4. निधीचा सातत्यपूर्ण प्रवाह.

---

फायदे

प्रधानमंत्री ग्रामीण सडक योजनेचे (PMGSY) फायदे:

1. अत्यंत दुर्गम वस्तीला सर्व ऋतूंमध्ये जोडणारी रस्ते सुविधा.

2. देशाचा सर्वांगीण विकास, माल व वाहने सहजतेने वाहतुकीसाठी.

3. रोजगार संधींमध्ये वाढ, विशेषतः ग्रामीण भागातील लोकांसाठी.

---

पात्रता

1. एखादा भाग “वस्ती” (Habitation) असावा. गावठाण किंवा महसुली गाव याला पात्र मानले जात नाही.

2. वस्ती म्हणजे एक ठिकाणी दीर्घकाळापासून स्थिर असलेली लोकसंख्येची वसाहत.
   स्थानिक शब्द जसे – मजरा, देशम, टोळे, टोळी, धानी इ. वापरले जातात.

3. २००१ च्या जनगणनेनुसार, पात्र वस्त्यांची लोकसंख्या –

   • माळरान भागात ५०० पेक्षा अधिक,

   • डोंगरी भागात २५० पेक्षा अधिक असावी.

---

अर्ज प्रक्रिया

ऑफलाइन पद्धतीने अर्ज करणे:

• योजनेअंतर्गत रस्त्यांची यादी प्रत्येक वर्षी जिल्हा पंचायत द्वारे अंतिम केली जाते.

• निधीच्या वाटपानुसार, कोर नेटवर्कचा भाग असलेल्या रस्त्यांना प्राधान्य दिले जाते.

• नवीन रस्ते जोडणीला आधिक महत्त्व दिले जाते.

---

आवश्यक कागदपत्रे (दुसऱ्या हप्त्यासाठी):

1. पूर्वी वितरित निधीसाठी वापर प्रमाणपत्र (Utilisation Certificate).

2. बँक व्यवस्थापकाचे प्रमाणपत्र, शिल्लक रक्कम आणि व्याज दाखवणारे.

3. काम पूर्ण झाल्याचे प्रमाणपत्र.

4. ऑक्टोबर नंतरची रक्कम मिळवण्यासाठी:
   मागील आर्थिक वर्षाचे चार्टर्ड अकाउंटंटकडून प्रमाणित लेखापरीक्षण व ताळेबंद पत्र.

5. OMMAS प्रणालीतील संबंधित माहितीचे प्रमाणित प्रत.

6. SRRDA (राज्य ग्रामीण रस्ते विकास एजन्सी) चे प्रमाणपत्र, की देखभाल निधी मागील वर्षासाठी वापरला गेला.

   • मे नंतरच्या वितरितीकरिता: चालू वर्षासाठी ५०% निधी राज्याकडून वितरित झाल्याचे दाखवावे.

   • नोव्हेंबर नंतरच्या वितरितीकरिता: १००% निधी वितरित झाल्याचे दाखवावे.