प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना

प्रधानमंत्री मातृ वंदना योजना (PMMVY) ही भारत सरकारच्या महिला आणि बालकल्याण मंत्रालयाद्वारे सुरू केलेली एक केंद्रीय प्रायोजित प्रमुख योजना आहे. या योजनेचा उद्देश गर्भवती महिलांना आणि स्तनपान करणाऱ्या मातांना आर्थिक सहाय्य पुरवणे आहे. ही योजना समाजाच्या आर्थिक आणि सामाजिकदृष्ट्या दुर्बल घटकांतील महिलांना मातृत्व लाभ पुरवण्याचा हेतू आहे. या योजनेनुसार, महिला आपला पहिला आणि दुसरा जीवित मूलांसाठी लाभ घेऊ शकतात, जर दुसरे मूल मुलगी असेल.

पहिल्या मुलासाठी ₹5,000/- चा मातृत्व लाभ PMMVY अंतर्गत दोन हप्त्यांमध्ये दिला जातो. तसेच लाभार्थ्याला जननी सुरक्षा योजने (JSY) अंतर्गत संस्थात्मक प्रसुतीनंतर मातृत्व लाभासाठी मान्यता प्राप्त निकषानुसार रोख प्रोत्साहन देखील मिळवता येते, ज्यामुळे सरासरीपणे एका महिलेला ₹6,000/- मिळतात. दुसऱ्या मुलासाठी, जर ते मुलगी असेल, ₹6,000/- ची मदत एकाच हपत्यात दिली जाते. गर्भपात किंवा मृत जन्माच्या प्रकरणांमध्ये, या महिलेला आगामी गर्भधारणेसाठी नवा लाभार्थी म्हणून मानले जाते.

साथीच, ‘मिशन शक्ति’ अंतर्गत नवीन मार्गदर्शक तत्त्वानुसार, 01.04.2022 पासून लागू होणारी PMMVY 2.0 योजना मुलींसाठी सकारात्मक वर्तनात्मक बदल प्रोत्साहित करण्यासाठी दुसऱ्या मुलीला अतिरिक्त रोख प्रोत्साहन देईल. यामुळे जन्माच्या लिंगानुसार लिंग गुणोत्तर सुधारणे आणि मुलींच्या गर्भपाताला टाके टाकणे हे उद्दिष्ट साधता येईल. गर्भपात किंवा मृत जन्माच्या परिस्थितीत, लाभार्थीला भविष्याच्या गर्भधारणेसाठी ताज्या लाभार्थी म्हणून विचारले जाईल.

फायदे

पहिल्या मुलासाठी योजना खालील प्रमाणे दोन हप्त्यांमध्ये फायदे देते:

दुसऱ्या मुलासाठी (जर ते मुलगी असेल):

गर्भपात किंवा मृत जन्माच्या प्रकरणांमध्ये, महिलेला आगामी गर्भधारणेसाठी ताज्या लाभार्थी म्हणून विचारले जाईल.

पात्रता

1. अर्ज करणारी महिला किमान १९ वर्षांची असावी आणि गर्भवती असावी.

2. अर्ज करणारी महिला काम करणारी आणि गर्भधारणेमुळे उत्पन्न गमावलेली असावी.

3. योजना केवळ पहिल्या जीवित प्रसूतीसाठी लागू आहे.

4. पात्र लाभार्थीला PMMVY अंतर्गत लाभ मिळवण्यासाठी बालकाच्या जन्मानंतर २७० दिवसांपर्यंत अर्ज करता येईल.

5. जर दुसऱ्या गर्भधारणेत बिळ किंवा तिरपीट येत असेल आणि एक किंवा अधिक मुलगी असेल, तर ती महिलेला PMMVY 2.0 नियमांनुसार दुसऱ्या मुलगीच्या प्रोत्साहनाचा लाभ मिळेल.

समाजातील आर्थिक आणि सामाजिकदृष्ट्या दुर्बल वर्गांमध्ये समाविष्ट महिलांसाठी पात्रता

1. अनुसूचित जाती आणि अनुसूचित जमातीतील महिलांना.

2. अपंग महिलांना (४०% किंवा अधिक).

3. BPL राशन कार्डधारक महिलांना.

4. प्रधानमंत्री जन आरोग्य योजना (PMJAY) अंतर्गत लाभार्थी महिलांना.

5. ई-श्रम कार्डधारक महिलांना.

6. किसान सम्मान निधी योजना अंतर्गत महिला शेतकऱ्यांना.

7. MGNREGA जॉब कार्डधारक महिलांना.

8. कुटुंबाचा वार्षिक उत्पन्न ₹८ लाखपेक्षा कमी असलेल्या महिलांना.

9. गर्भवती आणि स्तनपान करणाऱ्या AWWs, AWHs आणि ASHAs.

10. NFSA कायदा २०१३ अंतर्गत राशन कार्डधारक महिलांना.

अपवाद

1. जर महिला केंद्रीय सरकार, राज्य सरकार किंवा सार्वजनिक क्षेत्रातील उपक्रमांमध्ये नियमित नोकरी करत असेल किंवा तत्सम लाभ घेत असेल, तर ती PMMVY लाभांसाठी पात्र नाही.

अर्ज प्रक्रिया

ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया:

1. नागरिकांनी मंत्रालयाच्या अधिकृत वेबसाइटवर जाऊन नागरिक लॉगिन टॅबवर क्लिक करावे.

2. मोबाइल नंबर एंटर करून सत्यापन करा. त्यानंतर पूर्ण नाव, राज्य, जिल्हा, क्षेत्र, ब्लॉक, गाव आणि लाभार्थीसोबतचे नाते प्रविष्ट करा.

3. अकाऊंट तयार झाल्यावर लॉगिन टॅबवर क्लिक करा आणि यूझर आयडी, पासवर्ड आणि कॅप्चा कोड एंटर करा.

4. “डेटा एंट्री” टॅबवर क्लिक करा आणि “लाभार्थी नोंदणी” पर्याय निवडा.

5. सर्व वैयक्तिक माहिती एंटर करा आणि योजना निवडा.

6. सर्व माहिती पूर्ण केल्यानंतर “सबमिट” बटण क्लिक करा.

आवश्यक कागदपत्रे:

1. आधार कार्ड,

2. आधार-लिंक केलेली बँक खाते माहिती,

3. पात्रता प्रमाणपत्र,

4. MCP/RCHI कार्ड,

5. LMP तारीख, ANC तारीख,

6. बालकाचा जन्म प्रमाणपत्र, लसीकरण माहिती इत्यादी.

निष्कर्ष

PMMVY योजना गर्भवती महिलांना आणि स्तनपान करणाऱ्या मातांना आर्थिक सहाय्य पुरवून त्यांच्या आणि त्यांच्या मुलाच्या आरोग्याच्या स्थितीला सुधारण्याचा एक महत्त्वाचा उपक्रम आहे.